นี่ไม่ใช่โลก upside down ใน Stranger Things แต่มันคือ “ปลาดุกกลับหัว” (Upside-down Catfish) ที่จะว่ายน้ำแบบนี้ไปตลอดชีวิต มีถิ่นกำเนิดในลุ่มแม่น้ำคองโก แถมเป็นที่รู้จักของชาวอียิปต์มานานกว่า 4,000 ปีแล้ว ทว่ามันว่ายกลับหัวแบบนี้ได้ยังไง และทำไปเพื่ออะไร เดี๋ยวเราเล่าให้ฟังครับ
ก่อนอื่นต้องรู้จักกับอวัยวะปลาที่เรียกว่า “Swim Bladder” เป็นถุงลมเก็บอากาศสำหรับช่วยให้ปลาลอยตัวขึ้นหรือจมลง หากต้องการลอยตัวขึ้นปลาก็กลืนอากาศเข้าไปหรือต้องการจมลงปลาจะปล่อยอากาศในถุงลมนี้ออกมา (คล้ายกับเครื่อง BCD ที่นักดำน้ำใช้) ซึ่งอวัยวะนี้จะช่วยประหยัดพลังงานในการว่ายน้ำ อยู่บริเวณพุงใต้จุดศูนย์กลางมวล (Centre of mass)
โดยปกติแล้วปลาส่วนใหญ่จะใช้ครีบข้างในการพยุงตัวให้ไม่กลับหัว ซึ่งจะสังเกตได้ว่าปลาส่วนใหญ่ที่ป่วยหรือตายจะว่ายตะแคงข้างไม่ก็กลับหัว เพราะมันไม่สามารถพยุงร่างกายได้นั่นเอง แต่สำหรับปลาดุกกลับหัวการว่ายกลับหัวแบบนี้เป็นเรื่องปกติและสบายดี
แล้วมันจะว่ายกลับหัวแบบนี้ทำไมล่ะ ? ต้องยอมรับว่าไม่สามารถให้คำตอบได้ชัดเจน แต่มีทฤษฎีที่มีความเป็นไปได้คือ “เพื่อให้หาอาหารง่ายขึ้น” เพราะพวกมันจะกินหญ้า-ตะไคร่น้ำที่อยู่ใต้กิ่งไม้หรือท่อนซุง อีกทั้งยังหายใจเอาออกซิเจนบริเวณผิวน้ำง่ายขึ้นด้วย
ความสามารถดังกล่าว เชื่อมโยงกับภาวะขาดออกซิเจนที่เกิดขึ้นได้บ่อยในแม่น้ำแอฟริกา โดย “ลอเรน แชปแมน” ศาสตราจารย์ด้านชีววิทยาจากมหาวิทยาลัยแมคกิลล์ ที่ศึกษาปลาดุกกลับหัวมานานกว่า 20 ปี ทำการทดลองในภาวะออกซิเจนต่ำ พบว่าปลาดุกทั่วไปว่ายน้ำลำบากขึ้น ขนาดเหงือกใหญ่ขึ้น วางไข่น้อยลง ในขณะที่ปลาดุกกลับหัวใช้ชีวิตอย่างปกติและไม่มีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ ในทางเสียเลย
นอกจากนี้ ปลาดุกกลับหัวบางสายพันธุ์ยังวิวัฒนาการร่างกายให้ท้องมีสีดำและตัวมีสีอ่อน ซึ่งจะตรงข้ามกับปลาส่วนใหญ่ เพื่อสอดรับการพรางตัวให้มองเห็นจากผิวน้ำยากขึ้น เป็นหนึ่งในวิธีการเอาตัวรอดของมันนั่นเอง
อย่างไรก็ตาม ไม่ได้หมายความว่าปลาดุกกลับหัวจะไม่สามารถว่ายแบบปกติได้ เพีนงแต่มันชอบว่ายกลับหัวมากกว่า ซึ่งมันจะกลับหัวตัวเองมาอยู่ในทิศปกติ เมื่อต้องกินอาหารจำพวกตัวอ่อนแมลงจากก้นแม่น้ำ แต่ก็นับว่าน้อยมากที่มันจะกลับตัว
